Sắp rằm tháng 8 - Phạm Sanh PBC72

Lần này đi Nha Trang dạy, chốn xưa ngày nào của gia đình ND sau khi rời PT. Tàu lửa chạy ban đêm, không thấy được đám rừng thanh long xanh mơn mởn. Trời tối đen, chỉ nghe âm thanh xình xịch đều đặn, tiếng gió rít mỗi khi đoàn tàu tăng tốc, tiếng còi tàu hét lên đánh thức sân ga vắng người, ai cũng ngũ chỉ mình không sao ngũ được. Hừng đông mờ sáng, thấy đàn cò trắng ốm nhom trên ruộng lúa, biết đến Phan Rang, thấy mấy ngọn dừa cao vút biết đến Ba Ngòi, thấy vườn xoài lấm tấm trái xanh đoán tới Cam Ranh Cam Lâm...

Ngang Diên Khánh, sắp đến ga NT, lại nhớ về Yersin. Năm lớp tư tiểu học, ở nhà Cậu, trốn đi chơi lên tận Thành, vào Suối Dầu, xem rừng cao su, ghé mộ ông Yersin. Hoa cỏ dại um tùm, nhỏ nhoi phất phơ khoe sắc, giản dị âm thầm như cuộc đời Ông Năm. Sinh ra Thụy Sỹ, lớn lên ở Pháp, bỏ Paris hoa lệ, bỏ nghề bác sỹ trên bờ để rong ruỗi trên những chuyến hải hành xa tận các xứ thuộc địa phương Đông. Các chuyến tàu Sài Gòn - Hải Phòng, Yersin đều ghé lại Nha Trang, cảnh vật con người núi xa biển gần khiến ông quyết định ở lại với người dân xóm Cồn. Nghe nói, Yersin đã từng  vào Phan Rí tìm ra Di Linh rồi về lại Phan Thiết, từ Biên Hòa lên Di Linh tìm ra cao nguyên Lâm Viên (Đà Lạt), từ Ninh Hòa lên Đắc Lắc vượt dòng Sêrêpok sang tận Kampuchia.... Yersin còn có công đẩy lùi bệnh dịch hạch tại Hồng Kong, mở ra viện Pasteur Nha Trang, được mời làm hiệu trưởng đầu tiên trường Y Đông dương  Hà nội. Khi dừng bước “giang hồ”, khai phá vùng Suối Dầu và Hòn Bà để thực nghiệm chăn nuôi lấy huyết thanh, mở đồn điền cao su, coca, cà phê... Sắp chết, ông Năm vẫn muốn chôn tại Nha Trang, muốn nằm sấp để được ôm lấy mảnh đất in dấu chuỗi ngày vượt suối băng rừng, tìm cách đẩy lùi căn bệnh sốt rét ác tính cứu người.... Mảnh đất mang nặng tình người, theo suốt cuộc đời đơn độc của ông. Những người như bác sỹ Yersin, bác sỹ Calmette, linh mục Alexandre de Rhodes..., chắc không hề tính toán cá nhân, kiêu ngạo tham vọng, giả nhân giả nghĩa như một nhóm người Việt hợm hỉnh ngày nay.

Cứ mỗi lần nhắc chuyện Yersin, tôi vẫn thấy có những con người quá hay, thầm lặng hy sinh, nhưng hơi thoáng buồn. Giống như mỗi lần nghe ai hát bài Chị tôi, lại thấy tội nghiệp thương cho mảnh đời mấy người con gái lưng ong. Cái tốt cái xấu, người thiện người ác, vẫn xen kẽ phức tạp trong cỏi ta bà.

Ra Nha Trang, buổi chiều đi dọc bờ kè, ngắm biển ngắm người, Nga Tàu Tây Nhật đủ thứ, xe tứ xứ đậu ngổn ngang. Nhìn hàng dừa xanh rợp bóng, nhớ mấy kiosque năm nào nay không còn. Nhớ đám bạn trai thi đậu tú tài, lần đầu rủ nhau ra chợ Đầm ở nhà dì VTN, leo cầu thang gỗ thăm ND, ra đường phố lạ ham nhìn đủ thứ, ra biển Nha Trang lén nhìn bọn con gái bận bikini không giống xứ mình. Nay đứa mất đứa còn, đứa ở Úc, đứa ở Mỹ, đứa ở VN..., tuy xa mà gần tuy gần mà xa. Không biết cô em họ VTN có còn kiêu sa như ngày nào, có khi đang ở nước ngoài với một chàng phi công nào đó. Nha Trang ngày về, Nhà thờ đá-Cầu xóm Bống-Tháp Bà-Hòn Chồng... vẫn còn, chỉ có xóm Cồn là biến mất, nhường chỗ cho khách sạn nhà giàu Mường Thanh chọc trời thách đố thiên hạ. Lối cũ vẫn vậy, chỉ có cảnh cũ người xưa biến mất, thay vào bằng các khách sạn cao vút của những ông chủ đến từ phương Bắc. Nha Trang dạo này, người Bắc (mới) nhiều. Người ta nhiều tiền lắm, giá bao nhiêu cũng mua hết, cái gì cũng mua tất..., mua để có cớ đưa người thân hàng xóm vào. Lịch sử lật ngược số phận nhiều con người, có khi cả dân tộc, lại thêm một đợt Nam tiến, không biết có đến cuối cùng chưa. Đêm giả từ NT, ngồi bookcafe PNC nghe nhạc không lời uống cà phê một mình chờ tàu, gửi lại nỗi nhớ nỗi thương y như ngày nào.

Chuyến về, cũng tàu khuya. Vào Tuy Phong trời tối như đêm 30 không thấy được cột khói nhà máy điện Vĩnh Tân, chỉ thấy ánh đèn câu mực thoáng hiện trên biển. Biết đến Ma Lâm khi các bóng đèn vàng heo hắt thắp sáng các vườn thanh long chi chít giữa đồng, y như ánh sao trên trời. Qua rừng lá thấp Sông Phan Suối Kiết, lập lòe vài ánh đom đóm sống về đêm, rừng xưa đã khép .

Vừa về tới thành phố, lại réo rắc chuyện ông Cai Lậy xứ Tiền Giang. Người ta đặt một trạm thu phí trên quê ông. Ai đi ngang đoạn đường làm tận từ thời Tây, nay cũng phải nộp mãi lộ. Cánh tài xế, sẳn tháng 7 cô hồn, đem heo quay cúng, nộp toàn tiền lẻ. Quê ông Cai sắp đổi tên thành tỉnh Tiền “lẻ”, cả tên ông cũng nên sửa lại thành “Lạy” Cai. Lúc này sao mà, bọn quan lại, bọn ngoài ấy ăn ác lắm. Vay ngân hàng 1.300 tỷ (trên 50 triệu đô), cũng là tiền của dân gửi, làm thêm 12 km đường tránh qua Cai Lậy. Sáu năm sau, lấy lại người dân miền Nam 7.000 tỷ (gần 300 triệu đô). Tổ cha bọn chúng, tham gì tham dữ. Ác quá, thất đức quá. Hèn chi, lúc này, mấy ảnh dính ung thư lai rai nhiều lắm.

Ngày trước ông Cai Lậy (Cai cơ Ngô Tấn Lễ, tướng của Nguyễn Ánh) một thời oanh liệt mở cỏi vùng đất Mỹ Tho Định Tường... Cuối thế kỹ 19, đẻ ra tới bốn ông Cai Lậy, hay Tứ Kiệt, nổi tiếng đánh Tây, chết hóa Thần. Vậy mà, bọn chúng không đọc sử sách Cha Ông sao ấy, nhè vùng đất này mà gian.  

BOT (Build-Operate-Transfer) là một hình thức cộng tác “làm ăn” giữa chính quyền và tư nhân. Khi chính quyền muốn tiết kiệm ngân sách và giảm bớt cái cảnh công chức quen tật sáng cắp ô đi tối xách về, sẽ kêu gọi tư nhân tham gia xây dựng, khai thác quản lý các công trình công cộng như đường xá cầu cống... Các nước đã làm thành công từ những năm 1970 và VN cũng bắt chước, hy vọng kéo vốn nước ngoài vào. Rất tiếc, bọn ngoại quốc không ngu như ta tưởng, rủi ro nhiều quá khi bỏ ra hàng tỷ đô la để thu lại trong vài ba chục năm sau. Thôi đành, phe ta phải chơi theo kiểu phe mình, lấy nó ráng nó (kiểu nói ngoài bắc). Đếch có tiền, nhưng có thằng họ hàng thân quen bày vẽ, vay ngân hàng làm dự án BOT, lãi vay có nhà nước chịu, ăn đầu ăn đuôi, lời từ A tới Z, bọn tài xế chắc cũng ngu như ai, cứ qua trạm là nộp phí, về nhà xe chịu, hành khách chịu, người buôn bán thậm chí mấy ông bà nông dân chân lấm tay bùn chịu, biết gì lũ dân ngu cu đen. Đường dây tham nhũng BOT lòng lòng cả chục năm nay, tiền thu bẩn bọn nó ăn 10 đời chưa hết, chắc phải dính cả “mối chúa”.

Nghe nói, ở Phan Thiết, ngành giáo dục cũng đang muốn làm BOT xây bể bơi cho bọn nhỏ học để thi  môn bơi có trong chương trình phải học. Nghĩ mà ham, trước muốn biết bơi chỉ ra biển Thương Chánh, nhìn GH, ĐH bơi, xung phong xuống uống nước biển vài lần là bơi như chó (có kiểu bơi chó là vậy). Nhưng mà nghĩ lại bọn trẻ thời nay, có cái gì ngu ngu, có biển sát bên mà xây hồ bơi. Cách đây mấy năm, Cần Thơ cũng làm một công viên nước có hồ bơi cho thiếu niên, nay đã dẹp, vì người Cần Thơ gần sông nước dại gì mua vé vô hồ bơi cho tốn tiền...

Thích làm BOT mà không chịu học kiểu làm BOT phục vụ cho người dân hết mình như nhà văn Sơn Nam mô tả trong mẫu truyện “Cầu tiêu trên sông” năm 1958 trên báo Nhân Loại... Người đi tìm sự thơ thới phải trả cho chủ nhơn hai cắc một lượt. Năm, bảy tháng sau chủ nhân tuyên bố là đã thu được đủ vốn rồi, tuyên bố hiến cái cầu cho mọi người, dù không có “đạn dược” vẫn có thể oanh kích tự do nếu như chỗ ngồi còn trống...

Nói chuyện BOT nhức đầu lắm, cầu nào cũng là cầu, cầu đường hay cầu tiêu. Thôi, sắp rằm tháng 8, nói qua chuyện Tết Trung thu xách đèn đi chơi cho đở thèm bánh.... Nhớ hồi nhỏ, cả tiểu học và trung học, cứ tới tháng tám âm lịch là lo chuyện làm lồng đèn để thi giữa các trường vào đúng đêm rằm Trung thu. Các trường không được giống nhau, cả đèn cầm tay lẫn đèn xe hoa dẩn đoàn. Đi lòng vòng mấy đường, rồi cùng về vườn hoa chấm điểm. Lên trường đi cả đêm từ chạng vạng đến khuya, phải đi theo hàng theo hướng dẩn của Thày Cô, thỉnh thoảng ca hát, thường xuyên đối phó đám đông hai bên đường sẳn sàng giật và ném đá cho lồng đèn bị cháy. Mà sao, đêm Trung thu năm nào cũng mưa, lủi thủi về nhà ướt như chuột lột, chắc là chú Cuội nhớ nhà nhớ người vợ tiểu bậy hay Hằng Nga luyến tiếc chàng Hậu Nghệ tốt bụng ngày nào chăng.  

 

Phan Thiết hiện nay vẫn còn lệ rước đèn Trung thu rằm tháng 8 lớn nhất cả nước. Lâu quá không nhìn tận mắt cảnh tượng các đoàn em nhỏ  xách lồng đèn hớn hở trên đường phố ước ao trường mình năm nay được giải. Cũng có người nói, chuyện rước đèn Trung thu cũng như lệ thỉnh Ông đi chơi tại Phan Thiết đã bị thương mại hóa. Tôi lại nghĩ, thời này có cái gì là không mua bán, miển sao đừng mua bán Thánh Thần Tổ Tiên Ông Bà, bỏ đi các tục lệ truyền thống, cố chịu đấm ăn xôi duy trì các thói quen xấu (chọi trâu chém lợn giết chó...) là được.

Trung thu năm nào, tôi cũng đi trên đường Triệu Quang Phục Q5, nhìn xe nhìn người, xem các em nhỏ hớn hở xách chiếc lồng đèn tân thời đủ kiểu. Nhớ về cảnh xúm nhau che gió đốt đèn cầy, xúm nhau chia từng chiếc bánh dẽo..., nhớ một thời thơ ấu, tỉnh lẻ trường xưa bạn cũ, đứa còn đứa mất đứa xa vời vợi.

Phạm Sanh, PBC72